Czym jest krytyczne myślenie?

Każdego dnia, a nawet w każdej godzinie, my i nasi uczniowie jesteśmy zalewani informacjami. Umiejętność ich zbierania, analizowania, porządkowania i weryfikowania jest obecnie konieczna dla mądrego i odpowiedzialnego wykorzystania tych informacji oraz sprawnego poruszania się w świecie.

Czym jest krytyczne myślenie i dlaczego jest ważne?

Krytyczne myślenie to umiejętność wnikliwej analizy i oceny informacji, które do nas docierają i takiego ich przetwarzania, by wyrobić sobie na ich podstawie własną opinię i samodzielnie podjąć decyzję, jak zadziałać w danej sytuacji.

Tak rozumiane myślenie krytyczne, nazywane czasem również samodzielnością myślenia, przydaje nam się na co dzień zarówno w szkole, w pracy, jak i sytuacjach nieformalnych. Dzięki niemu możemy:

ochronić się przed manipulacją,
wyrobić sobie własną opinię na dany temat,
zrozumieć cele naszego rozmówcy,
ocenić wiarygodność informacji,
rozróżnić opinie i fakty oraz informacje znaczące i nieistotne,
wyciągnąć własne wnioski na podstawie zgromadzonych danych,
samodzielnie podjąć decyzję, co chcemy w danej sytuacji zrobić.

Myślenie krytyczne skupione na analizowaniu informacji, zjawisk i procesów pomaga nam również w uczeniu się, zapamiętywaniu i pogłębianiu rozumienia tego, o czym się uczymy. Trudno więc przecenić jego znaczenie.

Myślenie krytyczne to nie tylko umiejętności zarządzania informacjami i wyciągania z nich wniosków. Aby myśleć krytycznie powinniśmy też stale zadawać pytania, kwestionować, wątpić – taką postawę nazywamy nonkonformizmem poznawczym.

Jakie praktyki warto wdrożyć?

Ucząc uczniów analizowania przekazów, które do nas docierają, szczególnie za pośrednictwem mediów warto zacząć od podstawowej umiejętności odróżniania faktów od opinii (można choćby podkreślać je w tekście różnymi kolorami).

Na późniejszym etapie warto zachęcić ich do stosowania prostej procedury analizy przekazów medialnych złożonej z kilku pytań:

Kto jest autorem i jaki jest jego cel?
Jakie techniki zostały zastosowane, by przyciągnąć i utrzymać uwagę odbiorcy?
Jakie style życia, wartości i punkty widzenia są tutaj reprezentowane?
Jak różni ludzie mogą to interpretować?
Co zostało tutaj pominięte?

Więcej na ten temat można przeczytać tutaj > oraz tutaj >.

W uczeniu krytycznego analizowania informacji tak, aby pogłębić rozumienie omawianych zjawisk pomocne będzie pięć technik, które możemy zastosować na każdym szkolnym przedmiocie:

porównywanie – poszukiwanie podobieństw pomiędzy zjawiskami,
kontrastowanie – poszukiwanie różnic pomiędzy zjawiskami,
analizowanie – dzielenie większych koncepcji na mniejsze elementy,
kategoryzowania – identyfikowanie grup i kategorii wydarzeń lub zjawisk,
ocenianie – ocena wartości informacji, m.in. jej wiarygodności, rzetelności, znaczenia.

Wszystkie te techniki pogłębiają rozumienie zjawisk przez uczniów, sprzyjają głębszemu uczeniu, ułatwiają zapamiętanie i późniejsze wykorzystanie zdobytej wiedzy w innych kontekstach. Więcej na ten temat można przeczytać m.in. tutaj >.

W codziennej pracy z uczniami na różnych przedmiotach pomocne mogą być również techniki widocznego myślenia opracowane przez naukowców z Uniwersytetu Harvarda i stosowane w coraz większej liczbie szkół w Polsce: