Czym są kompetencje?

Dziś dużo mówi się o potrzebie rozwijania kompetencji uczniów, wydaje się jednak, że brakuje prostych i praktycznych podpowiedzi, jak przygotowywać lekcje, tak by odpowiedzieć na to wyzwanie. Kwestię tę może utrudniać fakt, że zamiennie (błędnie) używamy słów kompetencje i umiejętności, które nie są wyrazami bliskoznacznymi. Na dodatek, publikowane liczne listy kompetencji proinnowacyjnych lub przekrojowych, określanych nawet mianem kompetencji przyszłości, komplikują ten obraz, nie wskazując samych kompetencji, ale również umiejętności i postawy.

Jaka zatem jest definicja kompetencji?

Kompetencje to zdolność do podejmowania określonych działań, czyli zastosowania w praktyce wszystkiego, czego wcześniej się nauczyliśmy. Krótko mówiąc, są one połączeniem wiedzy, umiejętności i postaw. Definicja ta prowadzi nas do rozróżnienia kompetencji od umiejętności i nakazuje traktować kompetencje jako cechę nadrzędną. To umiejętności jakie nabywamy, wpływają na poziom naszych kompetencji, na podstawie których podejmujemy decyzje i działania.

Skąd wzięło się pojęcie kompetencji?

Za prekursora pojęcia „kompetencje” uchodzi R.E. Boyatzis, autor publikacji “The Competent Manager: A Model for Effective Performance”. Pojawia się w niej definicja kompetencji opisanej jako „zespół cech danej osoby, na który składają się charakterystyczne dla danej osoby elementy, takie jak motywacja, cechy osobowości, umiejętności, samoocena związana z funkcjonowaniem w grupie oraz wiedza, którą ta osoba sobie przyswoiła i którą się posługuje”.

Czy i jak możemy rozwijać kompetencje uczniów?

Pierwszym krokiem może być refleksja nad swoją edukacyjną pracą i tym samym nieco szersze spojrzenie na to, jak możemy planować i realizować zajęcia z uczniami. Dobrym pomysłem wydaje się skorzystanie z triady kompetencyjnej WUP (wiedza, umiejętności, postawy), czyli odpowiedzenie sobie przed lekcją na następujące pytania:

Jaką wiedzę zdobędą/pogłębią moi uczniowie?
Jakie umiejętności będą oni rozwijali?
Jakie postawy będą kształtowali?

Warto również zastanowić się, jakie metody i praktyki możemy wykorzystać po to by zadbać o pracę z uwzględnieniem modelu WUP. Pomogą w tym pytania takie jak: Jak często wdrożę pracę w parach lub grupach?

Czy moi uczniowie będą samodzielnie robić notatki i podejmować refleksję?
Czy będą mieli okazję dyskutować?
Czy będą mieli możliwość rozwiązywania zadań problemowych?
Jak zadbam o przestrzeń do zadawania pytań przez uczniów?
Czy moi uczniowie przygotują quizy i testy?

Konkretne przykłady wybranych kompetencji, umiejętności i postaw znajdziemy m.in. w materiałach Światowego Forum Ekonomicznego czy “Szkoły dla innowatora”, projektu prowadzonego przez Centrum Edukacji Obywatelskiej

Kompetencje:

kreatywność,
komunikacja,
krytyczne myślenie,
współpraca,
rozwiązywanie problemów.

Umiejętności:

rozwijanie zainteresowań (np. wychodzenie poza ramy przedmiotu),
podejmowanie refleksji,
planowanie,
generowanie pomysłów,
wzajemne uczenie się,
słuchanie,
formułowanie wypowiedzi.

Postawy:

dogłębna analiza obecnej sytuacji,
szacunek dla pomysłów innych,
postawa proaktywna,
podejmowanie ryzyka,
akceptowanie pomysłów innych,
podejmowanie roli w zespole,
gotowość do kompromisu,
postawa wątpienia.

Jak widać kompetencje nie stoją w opozycji do wiedzy. Warto o tym pamiętać. Sama wiedza jednak nie wystarczy dziś do tego, by rozwiązywać problemy i przekształcać idee w czyny. Ważne jest myślenie o triadzie, która się uzupełnia, a składają się na nią: WIEDZA, UMIEJĘTNOŚCI I POSTAWY (KOMPETENCJE).

Opracowanie tekstu: Oktawia Gorzeńska, Artur Krawczyk