Co łączy edukację i przedsiębiorczość? Jak należy rozumieć przedsiębiorczość i znaleźć dla niej miejsce na każdym etapie edukacji? Rozmawiamy o tym z dr Martą Kondracką-Szalą z Uniwersytetu Wrocławskiego.

 Czym jest dla Pani edukacja dla przedsiębiorczości?

dr Marta Kondracka-Szala: Edukacja skierowana ku przyszłości to edukacja dla przedsiębiorczości. Często spotykamy się z nie do końca prawdziwym, wąskim rozumieniem przedsiębiorczości jedynie przez pryzmat ekonomii. Gdy studenci, z którymi na co dzień prowadzę zajęcia z metodyki edukacji muzycznej, pedagogiki przedszkolnej, dowiadują się, że w przyszłym roku będą mieli ze mną zajęcia z przedsiębiorczości, reagują zdziwieniem: „Przecież Pani prowadzi muzykę”. Podczas zajęć z przedsiębiorczości staram się jednak ukazać im szerokie rozumienie tej kompetencji, takie jakie zostało zaprezentowane przeze mnie i moją Koleżankę – dr Joannę Malinowską w książce „Edukacja ku przedsiębiorczości”. Przedsiębiorczość to nie tylko obszar ekonomiczny czy biznesowy, ale przede wszystkim przygotowanie do życia przyszłego aktywnego obywatela – lokalnej społeczności, kraju, świata oraz kogoś, kto będzie w stanie funkcjonować w świecie opartym na wiedzy. Dlaczego łączę w swojej pracy edukację muzyczną z edukacją dla przedsiębiorczości? Jak zauważył profesor Koźmiński w jednej ze swoich książek, w przedsiębiorczości chodzi o pewne konkretne kompetencje. Te kompetencje, takie jak kreatywność, współpraca czy innowacyjne myślenie, mają bezpośredni związek ze sztuką. W muzyce bowiem również spotykamy się z kreatywnością, innowacyjnością, twórczością i współpracą. Dlatego ważne jest dla mnie pokazanie, że muzyka i przedsiębiorczość nie są od siebie tak odległe, jakby się mogło wydawać. Przedsiębiorczość rozumiana jest szeroko jako kluczowa kompetencja, co zostało uznane już w 2003 roku w dokumentach Komisji Unii Europejskiej, gdzie innowacyjność i przedsiębiorczość zostały wskazane jako jedne z kluczowych kompetencji. W niektórych krajach europejskich te kompetencje zostały bardzo dawno włączone do programów nauczania, również w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej.

Jak ważne jest kształtowanie postaw przedsiębiorczych wśród dzieci, przyszłych obywateli, którzy będą kreować swoją i naszą rzeczywistość? Jak do ich edukowania przygotować studentów?

W mojej pracy kieruję się myślą prof. Elżbiety Mączyńskiej, mówiącą, że „Innowatorzy rodzą się w przedszkolu”. We wspomnianej książce, wraz z  dr Joanną Malinowską pokazałyśmy między innymi jak badani przez nas nauczyciele postrzegają przedsiębiorczość. Niewątpliwie, to my jako edukatorzy, nauczyciele akademiccy, mamy wpływ na to jakie kompetencje rozwiną przyszli nauczyciele, którzy kształcą się w Instytucie Pedagogiki UWr. Chcemy, aby dzieci miały przestrzeń do rozwoju już, przede wszystkim w przedszkolu. Dlatego kładziemy nacisk na edukację przyszłych nauczycieli w kierunku przedsiębiorczości na Uniwersytecie Wrocławskim. Przyjęliśmy międzyprzedmiotowe podejście, łącząc różne dziedziny, takie jak projektowanie warsztatów, konstrukcja gier dydaktycznych czy techniki negocjacji. Główny nacisk kładziemy na praktyczne doświadczanie metod – studenci uczą się przez działanie, aby potem mogli stosować te metody w pracy z uczniami. Wierzymy, że ta praktyka pozwoli im przede wszystkim lepiej zrozumieć ideę edukacji dla przedsiębiorczości, tak aby mogli towarzyszyć w tej drodze dzieciom, z którymi będą pracować.

Jak przekonać doświadczonych pracowników szkół, że edukacja o charakterze przedsiębiorczym, o której rozmawiamy jest niezbędna? Jak pokazać im, że mogą zmienić swoje podejście?

Bardzo cenię sobie wieloletnią współpracę z dyrektorami, nauczycielami przedszkolnymi i wczesnoszkolnymi zarówno z placówek publicznych, jak i niepublicznych. Myślę, że najważniejsze są akcje edukacyjno-społeczne, takie jak konferencja „Liczymy się do edukacji”. Poprzez zapraszanie nauczycieli do udziału w takich wydarzeniach, pokazujemy im, dlaczego przedsiębiorczość jest ważna. Chcemy też obalać mity, jak ten, że przedsiębiorczość dotyczy tylko ekonomii. Przedsiębiorczość to także kreatywność, otwartość, innowacyjność, umiejętność komunikowania się, współpracy rozwiązywania problemów i samoświadomość. Kampanie społeczne i edukacyjne, jak konferencje czy warsztaty, mogą budować świadomość tego, jak ważna jest przedsiębiorczość w edukacji. Istotne jest, aby pokazać nauczycielom, że rozwijanie przedsiębiorczości u siebie i u uczniów ma kluczowe znaczenie. Chcę podkreślić, że przedsiębiorczość nie wystarczy, należy rozwijać także inne kompetencje, również te związane ze sztuką, muzyką.

Rozmowy, dyskusje i połączenie świata praktyków z naukowcami są niezmiernie ważne. Nauczyciele powinni się stale rozwijać, więc proponuję organizowanie warsztatów i kursów dla nich. Wiele nauczycieli obawia się przedsiębiorczości, myląc ją z surową ekonomią. Ale po uczestnictwie w takich zajęciach, odkrywają, że to jest coś dla nich. Wierzę w nauczycieli, ich pasję i chęć rozwoju, pomimo trudności… Ważne jest, aby tworzyć okazje do rozmowy i pokazywać, czym naprawdę jest przedsiębiorczość. Publikacje, media społecznościowe i projekty oparte na edukacji dla przedsiębiorczości również odgrywają kluczową rolę. Mam nadzieję, że możemy inspirować nauczycieli do rozwijania tych kompetencji u siebie i swoich uczniów.

Jak według Pani powinna wyglądać przyszłość dobrej edukacji?

Wielu ekspertów dyskutuje od lat na ten temat. W naszej książce koncentrujemy się na koncepcji edukacji ku przyszłości, innowacyjnej edukacji. Moim zdaniem edukacja powinna być oparta na psychologii i pedagogice pozytywnej, bazującej na zasobach i potencjale uczniów, a nie na ich trudnościach. W książce podkreślamy pewne kluczowe koncepcje, takie „umbrella terms” – to podstawa do rozwijania edukacji przyszłości.

Dla mnie edukacja oparta na zasobach to pedagogika pozytywna, skoncentrowana na tym, co dobre i mocne. Ważna jest również edukacja bazująca na kompetencjach społeczno-emocjonalnych, takich jak konstruktywna komunikacja i wzajemny szacunek. Porozumienie bez przemocy jest kluczowe w tej koncepcji. Komunikacja oparta na szacunku powinna być obecna we wszystkich relacjach, – czy to między nauczycielem a rodzicem, nauczycielem a uczniem czy dyrektorem szkoły.

Uważam też, że edukacja powinna bazować na dydaktyce humanistycznej i konstruktywistycznej, która postrzega jednostkę jako aktywnego uczestnika procesu uczenia się, budującego swoje doświadczenie i wiedzę. Wyobrażam sobie edukację przyszłości jako wspólny proces doświadczania i uczenia się od siebie nawzajem. Widzę otwarte przestrzenie do nauki, gdzie nauczyciel jest towarzyszem, przewodnikiem, a nie jedynym źródłem wiedzy. Ważna jest też współpraca ze środowiskiem lokalnym i innymi instytucjami.

Podsumowując, najważniejsze dla mnie jest społeczno-emocjonalne podejście do edukacji. Dziecko najlepiej funkcjonuje i uczy się, gdy czuje się bezpieczne, rozumiane i ważne. Pedagogika pozytywna oraz edukacja oparta na zasobach i sztuce stanowią filary mojego rozumienia edukacji przyszłości.

dr Marta Kondracka-Szala

Adiunkt w IP UWr, p/o Kierownika Zakładu Pedagogiki Wczesnoszkolnej i Przedszkolnej, muzyk, nauczyciel mianowany edukacji przedszkolnej (praca w przedszkolu do 2014 roku), nauczyciel akademicki z wieloletnim doświadczeniem, opiekun Koła Naukowego Studentów Pedagogiki Przedszkolnej i Wczesnoszkolnej „Zielone Wzgórze”. Najważniejsze projekty i publikacje dotyczą pedagogiki przedszkolnej, w tym: edukacji muzycznej, edukacji dla przedsiębiorczości oraz przygotowania przyszłych nauczycieli edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej do pracy w zawodzie.