Autor: Jan Wróbel

Czasem twierdzi się, że stary, dobry, papierowy podręcznik nie ma już racji bytu.  Cyfryzacja, nowoczesność i wreszcie fakt, że „przecież nikt już niczego nie czyta” to najpopularniejsze z argumentów  przeciwko niemu. Z kolei najpoważniejsze z argumentów „za” opierają się na fakcie,  że „nikt już niczego nie czyta” w dobie cyfryzacji – to niech chociaż ludzie w wieku szkolnym, czytają podręczniki! Szkolna praktyka podtrzymuje (na ogół) mit o bardzo ważnej roli podręcznika, chociaż, kiedy zestawić wszystkie podręczniki używane przez ucznia dowolnej klasy, to otrzymujemy piramidę Cheopsa i pytanie o to, czy naprawdę ten nasz uczeń czyta to wszystko.

Uważamy, że umiejętność sięgnięcia do różnych źródeł to szkolne credo. Zatem również umiejętność i chęć wykorzystywania tradycyjnych podręczników powinna być w szkole uczona, zwłaszcza, że lektura składnego tekstu rozwija umysł, a nawyk sięgania po książkę uchodzi za nawyk pożądany (oby tak zostało!). Proponujemy jednak traktowanie tego elementu edukacji w szkole podstawowej właśnie jako elementu, a nie jako fundamentu. Szkoła zręcznie łącząca tradycję i nowoczesność to szkoła stawiająca uczniów przed zróżnicowanymi zadaniami, w tym zadaniem korzystania z podręcznikowego tekstu.

Pojawia się jednak pytanie -co  z zadaniami, które podręczniki często zawierają? Pytania do mapy, do ilustracji, do tekstu źródłowego… Nie mówimy tutaj o np. wyimkach z tekstu czy o ilustracjach wnoszących ożywienie na stronie, tylko o zadaniach solidnych („porównaj dwie ilustracje”, „zaproponuj wnioski z…”). Otóż właściwie nie ma powodu, aby nie wyjąć tego typu zadań i grupować ich w jeden zeszyt. W ten sposób nasi podopieczni uczą się analizowania map na różnych przedmiotach (jak jest dotąd), ale widzą na własne oczy, że sama umiejętność wnioskowania z mapy jest „szkolna”, uniwersalna. Uczą się wnioskowania (aż się gęba, za przeproszeniem, sama śmieje do zeszytu ćwiczeń dla 7 klasy: „Zagadnienia i zagadki. Co się kryje w dawnych zdjęciach…” – przy czym tytułowe zagadki odnoszą się do zagadnień biologii, geografii, historii. ucząc uważności, postawy badacza, wnikliwości etc..).

Podsumowując: czy tradycyjny podręcznik możemy traktować jako jedno ze źródeł wiedzy i jedno z równorzędnych, pożytecznych narzędzi kształtowania postaw i umiejętności? Zdetronizowany, ale wciąż obecny, obok używanych przez szkołę materiałów w Internecie, zeszytów zadań, opowiadań, kart opisu wycieczki itp.? Pan na swoich włościach (korzystanie z tekstu podręcznika), lecz uczciwie oddający pole innym, nie mniej ważnym „panom”? Właśnie tak.