Jędrzej Witkowski

W tekście Głębokie uczenie się jako warunek rozwoju kompetencji opisywaliśmy siedem umiejętności głębokiego uczenia, których opanowanie pomaga uczniom uczyć się i rozwijać swoje kompetencje. Dzisiaj przyjrzymy się dwóm z nich – identyfikowaniu podobieństw i różnic oraz tworzeniu i testowaniu hipotez. To umiejętności, które pomagają uczniom w poszerzaniu i wykorzystywaniu wiedzy, którą już posiadają. Tym razem postarajmy się jednak przyjrzeć konkretnym ćwiczeniom, które pozwalają te umiejętności rozwijać.

Identyfikowanie podobieństw i różnic

Badacze zwracają uwagę, że choć porównywanie obiektów i procesów, które postrzegamy jest naturalną częścią poznania, to jednak warto i należy uczyć uczniów świadomego porównywania, tak by służyło to poszerzaniu i pogłębianiu ich wiedzy. Formułują w tym względzie trzy konkretne wskazówki:

• ucz dzieci różnych procesów identyfikowania podobieństw i różnic, w tym porównywania, klasyfikowania, wykorzystywania metafor i analogii;
• prowadź uczniów krok po kroku przez proces identyfikowania różnic i podobieństw;
• dawaj uczniom wskazówki, które zwracają ich uwagę na kluczowe cechy, które należy porównać.

Jak w praktyce można to zrobić? Oto przykład.

Najpierw opisz, potem porównaj

To ćwiczenie wspierające uczniów w świadomym porównywaniu obiektów i wyciąganiu wniosków z tego procesu. Przeprowadza się je w kilku krokach.

1. Wybierz dwa obiekty, które uczniowie mają porównać. Zdefiniuj kryteria porównania, które mają zastosować uczniowie. Rozdaj uczniom karty pracy (część 1).
2. Poproś uczniów o opisanie osobno każdego z obiektów, uwzględniając przy tym kryteria wskazane w środkowej kolumnie tabeli.
3. Rozdaj uczniom karty pracy (część 2). Poproś uczniów o porównanie obu obiektów poprzez zidentyfikowanie podobieństw i różnic.
4. Poproś uczniów o zapisanie w zeszycie wniosków z porównania. W notatce powinni zawrzeć syntezę najważniejszych wniosków, które wyciągnęli z tabeli, w tym wskazać czy ich zdaniem obiekty bardziej są do siebie podobne czy różnią się (tę odpowiedź powinni uzasadnić).
5. Zachęć uczniów do stosowania strategii „najpierw opisz, potem porównaj” zawsze wtedy, gdy wykonują zadanie dotyczące porównania obiektów (także na egzaminach).
6. Przygotuj uczniów do samodzielnego stosowania tej strategii poprzez samodzielne definiowanie kryteriów porównania.

Karta pracy – porównanie – część  1.

Karta pracy – porównanie – część 2.

Generowanie i testowanie hipotez

Z generowaniem i testowaniem hipotez mamy do czynienia nie tylko na zajęciach z przedmiotów przyrodniczych. Pod tym pojęciem mieszczą się też stosowane na innych przedmiotach strategie przewidywania konsekwencji, dedukowania, wyciągania wniosków, czy formułowania prawidłowości. Takie działania rozwijają głębokie uczenie się, ponieważ zakładają analizę i syntezę zdobytej wcześniej wiedzy (czyli jej wykorzystanie).

Poniżej opisujemy jedną z technik, którą można w tym celu zastosować.

Zagadka

To ćwiczenie, które prowadzi uczniów od faktów do generowania hipotez, które z nich wynikają, by w końcu udzielić kompleksowej odpowiedzi na złożone pytanie. Ćwiczenie obejmuje kilka kroków.

1. Wybierz zjawisko, które chcesz by uczniowie zrozumieli i potrafili wyjaśnić. Sformułuj problem w postaci pytania – zagadki, którą uczniowie będą rozwiązywali.
   Może to być przykładowo pytanie „Dlaczego wielkie, zbudowane ze stali statki nie toną, skoro mały kawałek metalu wrzucony do wody tak szybko opada na dno?” lub „Dlaczego w XV wieku nagle dramatycznie przyspieszył proces <> przez Europejczyków nowych lądów choć przez wiele wcześniejszych wieków zainteresowanie wyprawami poza kontynent było znikome?”.
2. Zastanów się, na jakim wyjaśnieniu tej zagadki ze strony uczniów ci zależy (np. jakie zjawiska powinni poznać, jakie przyczyny zidentyfikować, jakie pojęcia zrozumieć).
3. Stwórz zestaw wskazówek, które pozwolą uczniom postawić własne hipotezy dotyczące zadanego pytania.
   Mogą to być pojedyncze fakty, urwane wypowiedzi, zdjęcia, tabele i wykresy, mapy. Najprostszą formą wskazówek mogą być cytaty z wybranymi informacjami z podręcznika, kalendarium lub zdjęcia z niego lub z zeszytu ćwiczeń (np. wynalezienie kompasu, skonstruowanie karaweli, opracowanie dokładniejszych map).
4. Podziel uczniów na grupy, rozdaj im wszystkie wskazówki. Poproś o zapoznanie się ze wskazówkami i połączenie ich w podobne do siebie grupy.
5. Poproś o nazwanie każdej z grup wskazówek i sformułowanie wyjaśnienia problemu w oparciu o nie (np. przyspieszenie odkryć geograficznych wynikało z postępu technologicznego w transporcie morskim i kartografii).
6. Poproś poszczególne grupy o podzielenie się na forum klasy swoimi hipotezami oraz wskazówkami, na których te hipotezy są oparte. Możesz też wykorzystać pytania, by pomóc uczniom dopracować swoje hipotezy lub je zweryfikować. Do samodzielnej weryfikacji hipotez uczniowie mogą też użyć tekstu z podręcznika.
7. Zapytaj uczniów, czego nauczyli się na lekcji, by upewnić się, że opanowali wszystkie pojęcia i rozumieją wszystkie procesy, które powinni poznać w ramach tej jednostki lekcyjnej.

Ćwiczenia zostały zaczerpnięte z publikacji Silver, Abla, Boutz, Perini, Tools for Classroom Instruction That Works, Silver Strong and Associaties, McREL International, Franklin Lakes, Denver, 2018.