Czy podstawa programowa pomaga, a może przeszkadza w efektywnej edukacji? Co możemy zrobić, by ulepszyć jej działanie? Odpowiedzi między innymi na te pytania, w trakcie webinaru „Mniej twórczości, więcej praktyki”, szukali praktycy, którzy tworzyli w ramach naszego projektu zespół pracujący nad nową podstawą programową. Byli nimi Jan Wróbel, Rafał Juszczyk oraz Katarzyna Dacy–Ignatiuk.

Prowadzący wirtualne spotkanie Jan Wróbel rozpoczął je od przedstawienia idei pracy zespołu ekspertów zgromadzonych w ramach inicjatywy Projektujemy przyszłość. Edukacja po to, by na nowo rozważyć sposób kreowania podstawy programowej obowiązującej w polskich szkołach. Podkreślił, że ich pracę wyróżnia to, że na poważnie do podstawy programowej podeszła grupa praktyków otwartych na zmianę i poszukiwanie trafnych rozwiązań.

Rozwijając temat, Rafał Juszczyk porównał podstawę programową do obrazu, podkreślając, że chyba każda osoba związana ze szkołą marzy o tym, by poszczególne jej elementy, czyli podstawy dla konkretnych przedmiotów, stanowiły jedną spójną, piękną całość. Zaznaczył też, że w trakcie prac zespołu naszych ekspertów nad nową podstawą programową, wszyscy jednomyślne zgodzili się, że w obecnym kształcie jest ona przepełniona, że należy ją „odchudzić”, usuwając z niej zbędne elementy. Ich prace skupiły się na zbudowaniu podstawy programowej dla biologii, historii i geografii dla klas IV-VIII szkoły podstawowej. Stworzona przez nich podstawa dla każdej z klas określa jakie umiejętności powinien posiadać uczeń po jej zakończeniu. Takie podejście wymagało analizy, jakie umiejętności i kompetencje powinien posiadać absolwent szkoły podstawowej.

W tym zakresie swoimi doświadczeniami podzieliła się Katarzyna Dacy-Ignatiuk, która na co dzień uczy geografii w zespole szkół ponadpodstawowych. Podkreśliła ona, że wraz ze swoimi współpracownikami wyraźnie obserwuje, że od czasów, gdy przychodzą do nich absolwenci nie gimnazjów, które w jej ocenie były szkołami nieco uczącymi samodzielności, ale szkół podstawowych zmienia się postawa uczniów, którą prezentują w kontekście zdobywania wiedzy.

– Obecnie uczniowie przychodzą z nastawieniem „ty mnie naucz”. Niemniej jednak bardzo chcielibyśmy, żeby uczeń, który przychodzi do szkoły ponadpodstawowej, był samodzielny, żeby nie czekał na to, aż nauczyciel powie mu dokładnie, na której stronie coś się znajduje, tylko, żeby umiał znaleźć to sam, żeby był gotowy do rozwiązywania problemów – komentuje Katarzyna Dacy-Ignatiuk.

Ekspertka podkreśliła też, że uczniowie powinni być nastawieni na rozwiązywanie problemów. Powinni też umieć płynnie wypowiadać się w mowie i piśmie, ale też nie bać się popełniać błędów, czy poszukiwać odpowiedzi na różne pytania. Jej zdaniem uczniowie mają dziś problem z postrzeganiem wartości wiedzy – samo jej zdobywanie powinno być dla nich wartością.

Kontynuując spotkanie, Jan Wróbel podkreślił, że w pracach nad i rozmowach o podstawie programowej trzeba wziąć pod uwagę codzienny praktyczny wymiar pracy nauczycieli w szkole. Postawił też pytanie o to, czy da się tak łączyć pracę nauczycieli kilku przedmiotów, np. w szkole podstawowej w klasie piątej, żeby nie znaczyło to dla nich dużo więcej pracy za te same pieniądze.

Zdaniem Rafała Juszczyka można tego dokonać bez dużego nakładu pracy ze strony nauczyciela.

– Kluczem do tego, by uczeń w szkole podstawowej pochłaniał wiedzę, jest to by go nią zainteresować. Podstawa programowa powinna być fundamentem, czymś, na czym coś „postawimy”. Powinna to być właśnie ciekawość, poszukiwanie wiedzy przez ucznia. Jednak do tego, by umiał nie tylko stawiać pytania, ale też poszukiwać na nie odpowiedzi, konieczne jest danie mu pewnych narzędzi przez nauczyciela. Warto zaznaczyć, że często nauczycielom wydaje się, że realizowanie podstawy programowej to realizowanie kolejno zapisanych w niej treści, czy, co gorsze, stron z podręcznika. Nowe podejście do podstawy programowej ma pokazać, że jej treści są jedynym wyznacznikiem kierunku naszej pracy. Mają go wyznaczać umiejętności, które uczeń ma posiać na koniec edukacji.  To nie musi być wiedza encyklopedyczna – wyjaśniał Rafał Juszczyk.

Uzupełniając tę wizję, Jan Wróbel podał jako przykłady wspólnych działań nauczycieli np. organizowanie wspólnych wycieczek łączących wiedzę z biologii, historii i geografii, czy też korzystanie przez uczniów ze wspólnego zeszytu map.

Podkreślił, że takie działania powinny być wdrażane odruchowo, tak by uczeń odruchowo wiedział, że wiedza jest ciekawa i jedna, a nie wiąże się tylko z jednym przedmiotem. W kolejnej części webinaru goście rozmawiali m.in. o tym, że przedmioty takie jak historia i geografia łączy wiele elementów – w końcu przykładowe mapy historyczne i geograficzne dotyczą konkretnego, tego samego kawałka ziemi. Podkreślono, że łączenie elementów historycznych i geograficznych może rozwijać wszechstronne myślenie u uczniów, a głębsze podejście do wiedzy pozwoli im na lepsze jej przyswajanie.

Rafał Juszczuk zaznaczył też, że w zmianie podejścia do sposobu uczenia w szkole, wspólnie z nauczycielami wizję muszą podzielać rodzice. Jako przykład podał wdrażanie braku ocen w szkole – sama informacja „nie będzie więcej ocen”, nie będzie dla rodziców zrozumiała i wystarczająca, gdyż nie będą oni wiedzieć, jak mogą pozyskiwać śledzić postępy swojego dziecka. Ważne jest tu podejście szkoły – wskazanie i objaśnienie alternatywy, wspólne zrozumienie.

Katarzyna Dacy-Ingatiuk podkreśliła też, że biorąc pod uwagę średnią wieku nauczyciela, wszelkie nowe rozwiązania mają wdrażać dziś w szkołach osoby, które wywodzą się ze „starego systemu” myślenia, które trzeba odwrócić. Koniecznej jest pokazanie najpierw tego, co jest najważniejsze na wyjściu ucznia ze szkoły, czyli to, co on naprawdę powinien on wiedzieć i potrafić. Nastawianie się na informacje nie jest dobrym rozwiązaniem, ważne jest to, jakie kompetencje są potrzebne uczniom. Zdaniem ekspertki, jeśli nauczyciele otrzymają tak skonstruowaną postawą, zupełnie inaczej do niej podejdą.

Pełen zapis webinaru, w którym można znaleźć m.in. odpowiedzi na ekspertów na refleksje uczestników spotkania, można znaleźć na https://youtu.be/HH4Z41Z2tqA.

Zapraszamy też do zapoznania się z multimodalnymi materiałami dotyczącymi rozwoju kompetencji w szkole, które opracowali nasi specjaliści, pracujący w grupie eksperckiej kompetencje w szkole można znaleźć w Bazie wiedzy.