Empatia jako kompetencja przyszłości

W ostatnich latach coraz więcej mówimy o empatii. Często jednak mylimy ją z sympatią lub współczuciem dla innych. Empatia tymczasem jest czymś innym, to zdolność rozpoznawania, współodczuwania emocji odczuwanych przez inne osoby i podejmowania działań na tej podstawie. Nie chodzi więc o życzliwość, pocieszanie ani zamartwianie się z inną osobą, ale zrozumienie co ona czuje i odnalezienie w sobie podobnych emocji.

Empatią zajmowała się m.in. Brene Brown, która w swojej książce pisze o 5 elementach składających się na empatię:

przyjęcie perspektywy drugiej osoby – spojrzenie na świat jej oczami,
nie ocenianie drugiej osoby, tego czym się dzieli i co odczuwa,
zrozumienie uczuć drugiej osoby,
wyrażenie zrozumienia dla drugiej osoby,
uważność, czyli wnikliwe przyglądanie się własnym emocjom, których doświadczamy w zetknięciu z emocjami drugiej osoby.

Dlaczego empatia to kompetencja przyszłości?

Empatia nie jest często wprost wymieniana jako kompetencja przyszłości. Często jednak jako o kompetencjach przyszłości mówi się chociażby o komunikacji, współpracy czy rozumieniu innych i wchodzeniu z nimi w interakcję. Te kompetencje są już bardzo bliskie empatii. Jeśli założymy, że w świecie przyszłości będziemy coraz więcej pracowali z innymi ludźmi (m.in. dlatego, że technologia zastąpi człowieka w zadaniach, nie wymagających interakcji z innymi osobami), to jasne stanie się, że empatia będzie nam potrzebna jako fundament dla komunikacji i skutecznej współpracy. Choćby z tego powodu warto uczyć dzieci i młodzież empatii również w szkole.

Jak rozwijać empatię w szkole?

Na całym świecie prowadzone są badania nad empatią oraz jej wpływem na edukację. Badacze z Uniwersytetu Harvarda zwracają uwagę, że uczniowie, którzy są bardziej empatyczni są też bardziej zaangażowani w lekcje, osiągają lepsze wyniki w nauce, lepiej komunikują się ze sobą, rzadziej stosują wobec siebie przemoc, budują bardziej pozytywne relacje.

Dzieci i młodzież mają naturalną zdolność do empatii, ale trzeba pomóc im nabywać tę kompetencję, pogłębiać ją i praktykować.

W uczeniu empatii wsparcie dorosłych jest najważniejsze w dwóch obszarach:

poszerzanie grupy, którą chcemy otaczać empatią– najbardziej naturalnie przychodzi nam współodczuwanie z osobami, które są nam bliskie (np. rodziną) i podobne do nas (np. koleżanki z klasy), trudniejsze jest objęcie empatią osób, które się od nas różnią (np. osoba z klasy, z którą nie mam większego kontaktu), mają inne poglądy lub są nam zupełnie obce (np. osoby innych narodowości lub mieszkające w innych częściach świata);
przechodzenie od współodczuwania do działania – często barierą w okazywaniu empatii jest niewiedza, co zrobić, by pokazać drugiej osobie, że współodczuwamy jej emocje i że jest ona dla nas ważna, podpowiedzi osoby dorosłej mogą być tutaj dla młodego człowieka szczególnie cenne.

Co konkretnie może zrobić w klasie nauczyciel, który chce uczyć empatii swoich uczniów?

modelować empatię – obdarzać nią swoich uczniów, np. starając się zrozumieć powody trudnego do zaakceptowania zachowania ucznia, przed podjęciem interwencji wychowawczej;
tłumaczyć, czym jest empatia (i czym nie jest) i podawać przykłady działań, które możemy podjąć okazując empatię (np. słuchanie, okazywanie życzliwości, zaoferowanie pomocy);
tworzyć okazję do praktykowania empatii – np. poprzez zadania, w których uczniowie zastanawiają się co myśli i czuje bohater książki, co odróżnia a co upodabnia go do nas i jak moglibyśmy okazać mu nasze wsparcie;
rozmawiać o czynnikach blokujących empatię i sposobach ich przekraczania – np. stereotypach, strachu przed reakcją innych, niewiedzą, co zrobić, by nie urazić drugiej osoby;
uczyć samoregulacji emocjonalnej – np. opanowywania złości i stresu w relacjach z innymi osobami (to warunek okazania im empatii);
ustalać jasne oczekiwania i zasady precyzujące, że oczekujecie okazywania empatii wszystkim członkom szkolnej społeczności, doceniaj zachowania, które są zgodne z tymi zasadami i reaguj, gdy zasady są łamane.